‘Pfoe, waar zal ik beginnen? Mijn team reageert laat op nieuwe ontwikkelingen. Ze beginnen veel initiatieven zonder die af te maken, en zo kan ik nog wel een paar dingen opnoemen’. Het moge duidelijk zijn: Robert baalt van zijn team. Wat hij niet noemt is dat de klanttevredenheid in orde is. Dat de maandelijkse winstcijfers prima zijn. En dat ze volgende week een nieuwe dienst introduceren waaraan het team de afgelopen maanden keihard heeft getrokken. Dat kán Robert ook niet vermelden: hij ziet het gewoonweg niet meer.
Selectieve waarneming
We doen het allemaal: fouten maken in onze oordeelsvorming. In het proces van waarnemen, interpreteren en beoordelen kan er van alles mis gaan. Met alle gevolgen van dien. Je maakt je boos over iets dat er niet is, neemt de verkeerde beslissing of spreek iemand onterecht aan. Dat kun je (proberen) te voorkomen. Hoe? Door je bewust te zijn van de stappen die je – razendsnel – doorloopt om tot een oordeel te komen en welke fouten je daarbij kunt maken.
Het gaat al fout bij waarnemen.
Je hoort iets of ziet iets gebeuren. Marieke vertelt voor de derde keer dat het project niet op schema ligt. Karel vertelt dat de winstcijfers achterblijven bij de verwachting.
Dat lijkt helder. Maar ken je die plaatjes met optische illusies, bijvoorbeeld waarbij je of een oude, of een jonge vrouw ziet? Of een andere bekende: een eend of een konijn? Je brein is niet in staat om naar beide tekeningen tegelijkertijd te kijken.
Zo is het met dit soort situaties ook. Je hoort en ziet vooral bevestigingen van het beeld dat je al hebt. Heeft de vorige leidinggevende van Marieke je verteld dat ze een fijne collega is, maar projecten vaak pas na de deadline afrondt? Dan gaan jouw alarmbellen rinkelen zodra Marieke zegt dat het project niet op schema ligt. Je ziet dan niet meer dat Marieke een paar andere projecten prima onder controle heeft.
Daarna kan het een en ander misgaan bij de interpretatie.
Stel: Karel hangt achterover en kan een geeuw niet onderdrukken wanneer hij vertelt over de winstcijfers. Jij concludeert dat Karel ongeïnteresseerd en niet betrokken is. Maar misschien heeft Karel lang doorgewerkt aan het nieuwe project. Of er speelt iets thuis – en is dat de verklaring voor zijn gedrag.
Dat jij de situatie verkeerd interpreteert kan door allerlei factoren komen. Bijvoorbeeld door projectie: als jij betrokken voelt bij je werk dan heb je een actieve houding. Dan verwacht je die actieve houding van anderen ook. Of door de context: in een energiek en hectisch team met een actieve vibe valt achterover hangen meer op dan in een overleg met een rustige, relaxte sfeer. Zo zijn er meer verklaringen waardoor je de situatie verkeerd interpreteert. Check dus of je op het juiste spoor zit.
Om ten slotte de mist in te gaan bij het oordelen.
Dan gaat het een en ander mis omdat we het gedrag van een ander anders beoordelen dan ons eigen gedrag. Zo hebben we allemaal last van de zogenaamde ‘fundamentele attributiefout’: als we zelf ergens niet in slagen dan ligt het aan de omstandigheden. Maar… zijn we succesvol? Dan komt het door onze eigen kwaliteiten. Voor een ander kijken we precies andersom: iemand die succesvol is heeft geluk gehad, maar Marieke die haar deadline niet haalt is een slechte planner.
Ook zijn we strenger voor een ander dan voor onszelf. Van Karel verwachten we dat hij alert en proactief is, voor onszelf kunnen we begrip opbrengen dat we na een paar gebroken nachten niet fit zijn. Dat versterken we nog eens doordat we bij anderen meer aandacht schenken aan negatieve dingen dan aan positieve dingen. En die onthouden we vervolgens ook nog eens beter.
En ben je al langere tijd leidinggevende? Macht heeft een negatieve invloed op je oordeelsvermogen. Kortom: genoeg redenen om alert te zijn of je oordeel terecht is.
En wat gebeurt er dan, als je er naast zit?
Je oordeel legt de bodem voor je emoties en gedrag. Dus als je oordeel niet juist is, dan zijn je emoties en gedrag niet passend. Bovendien zijn we geneigd vaak eerder te negatief dan te positief te oordelen. Je emoties en gedrag zijn dus te veel op negatieve aspecten gericht. Terwijl we uit psychologische onderzoeken weten dat het voor creativiteit, motivatie en persoonlijke groei effectiever is om te richten op kwaliteiten en sterke punten.
Dus…
Besef je dat er in je oordeelsvorming het een en ander kan mis gaat. Sta open voor een andere kijk op de zaak.
